Rzeka, jak obliczono, jest bardziej kapryśna od filipińskich wulkanów. W starych kronikach i gazetach zachowało się wiele opisów wezbrań. W 1735 lub 1736 roku w dorzeczu Odry deszcze padały przez 70 dni, często zamieniając się w ulewy. - W tym roku w czerwcu nastała bardzo wielka woda, a trzi niedzieli trwała - pisano o niej później. Tak przebiegła powódź z 1897 roku: - Spłynęło Odrą kilka szkut korzystając z wysokiego stanu wody w rzece. W piątek przytrzymano przy moście kolejowym tratwę rozerwaną częściowo, którą niezawodnie woda zabrała. Niepodobna bowiem przypuścić, aby się byli na niej znajdowali flisacy i utonęli wśród drogi.
W raciborskim powiecie zostały ostatnią powodzią szczególnie dotknięte następujące gminy: Hulczyńska Ligota, Pietrzykowice, Kobylno, Antoszowice, Chałupki, Kamień, Ostróg, Miedonia, Zabełków, Łubowice, Brzeźnica, Odrzyków, Łęg, Hrabiowska Zawada, Buków, Szychowice, Grzegorzowice, Lasoki, Turze i Ruda. Żyto po większej części było już sprzątnięte, ale za to wielkie szkody wyrządziły deszcze i powódź w pszenicy, jęczmieniu i kartoflach.
Źródło: Nowiny Raciborskie (Ratibořské noviny)
Druga co do wielkości rzeka Polski, która wpływa na teren naszego kraju na wysokości Chałupek-Bogumina, na przestrzeni wieków występuje pod różnymi nazwami. W dokumentach pomorskich znajdujemy określenie Odora. Otto I w 949 roku posługiwał się nazwą Odera, a Mieszko I w dokumencie Dagome Iudex pisze Oddera. W 1272 roku biskup magdeburski pisze Edra. Wiele wskazuje, że nazwa Odra pochodzi z Pomorza. Dokładnie znaczy „rzeka, która odziera brzegi, która się przedziera przez kraj tworząc rozlewiska wodne tzw. odrzyska”. Niektórzy badacze wywodzą ją od praindoeuropejskiego Ad-ra, co oznacza „tok wodny”. Pierwiastek ad występuje we wszystkich językach praindoeuropejskich jako określenie wody. Na mapach geograficznych rzymskich i greckich pojawia się nazwa Viadrina. Dla Rzymian była bowiem rzeką, z którą w jej górnym biegu, w okolicach Bramy Morawskiej i Raciborza, stykał się szlak bursztynowy. Obecna nazwa pojawia się w „Kronice Polskiej” Galla Anonima. Wspominając czasy Bolesława Krzywoustego pisał on: „(...) z iloma mógł, z tylu rycerzami wyruszył i nakazał zastawić na wszelki sposób przejścia i brody na rzece Odrze”. Inny polski kronikarz Jan Długosz pisał: „Odra jakby odzierająca, że w biegu bystrym łupy z pól i lasów ze sobą unosi. U pisarzy łacińskich zwana jest Guttalus”. Na przełomie XIII i XIV wieku nazwa zostaje zniemczona na Oder. Stąd też wzięła się niemiecka nazwa Bogumina (Oderberg).
Rzeka ma swoje źródło na południowo-wschodnim zboczu wzgórza Fidlův kopec w Górach Odrzańskich na wysokości 634 m n.p.m. w pobliżu miejscowości Kozlov. W XIX wieku ocembrowano jedno ze źródełek i zbudowano nad nim altankę, co miało oznaczać, że jest to miejsce, w którym rzeka bierze swój początek. Faktycznie jednak jej źródłem są podmokłe łąki, z których wiele mikroskopijnych źródełek tworzy po kilkudziesięciu metrach mały potok. Rzeka ma długość 854,3 km, z czego 742 km w Polsce. Co ciekawe, dawniej Odra miała ponad 1000 km długości, jednak w wyniku regulacji w XVIII i XIX wieku została skrócona. Bieg górny to odcinek od źródeł po profil wodowskazowy Koźle (w Kędzierzynie-Koźlu, tuż przed ujściem Kanału Gliwickiego do Odry).
Odra, w co trudno uwierzyć, była kiedyś o 150 kilometrów dłuższą. Na starych mapach widać meandrującą rzekę i liczne zakola, których ślady można znaleźć do dziś na ziemi raciborskiej. Starorzecza Odry znajdują się m.in. w Studziennej. Obraz dawnej rzeki możemy oglądać w Chałupkach-Boguminie. Znajdują się tu słynne Meandry Odry, wpisane do sieci obszarów Natura 2000. Regulację Odry na większą skalę rozpoczęto w XVIII wieku. Prace nabrały tempa w 1746 r., kiedy inspektorem budów wodnych i wałów we Wrocławiu mianowano Neuwertza. Postawił on sobie za cel stworzenie odpowiednich przekrojów przepływu dla wód średnich i wysokich. Polegało to na przekopywaniu krzywizn, usuwaniu jazów lub ułatwianiu przepływów przez nie oraz na zwężaniu przekrojów szerokich. W latach 1770-1780 wykonano przekopy w okręgach Racibórz, Opole, Ścinawa i Zielona Góra. Do 1782 roku, jak informował Neuwertz, wykonano na Śląsku 48 wykopów, które skróciły rzekę o 60 kilometrów. Ówczesne urzędowe opisy określają skrócenie rzeki od Raciborza do granicy pomorskiej na 20.5 mil czyli około 1/5 długości. Nowemu biegowi o długości 860 kilometrów odpowiadało dawniej 1020 kilometrów. W 1790 roku zarządzono generalne czyszczenie dna z pni drzew oraz mostów, których sporo pozostało w rzece od czasów wojny 30-letniej. Po powodzi w 1785 r. umocniono wały a ich korony podwyższono od 1 do 1.5 stopy ponad najwyższy zanotowany dotychczas stan. Na mocy Protokołu Bogumńskiego (Protokół w sprawie przestrzegania zasad przy zabudowie odrzańskiego nurtu, niem. Protokoll über die beim Ausbaue des Oderstroms zu befolgenden Grundsätzez )7 lipca 1819 r. zaprzestano prostowania koryta na rzecz zachowania resztek wijącej się trasy. Usuwano płycizny w nurcie i tworzono rosnącą w dół rzeki szerokość normalną. Odra w Raciborzu miała wówczas 61 metrów szerokości. W Koźlu już siedem metrów więcej. Do 1843 roku doliczono się na rzece ponad 5,4 tys. ostróg oraz 70 tys. prętów tam równoległych.
Pomysł budowy zbiornika retencyjnego w dolinie Odry powyżej Raciborza zrodził się po katastrofalnej powodzi z 1880 roku. W 1882 roku podano wykaz wsi, które należałoby wysiedlić oraz propozycje: lokalizacji zapory i zasięgu zbiornika przy różnych wysokościach piętrzenia od 189 do 195 metrów n.p.m., przełożenia linii kolejowych oraz budowy obwałowań. W latach 1905 i 1906 obliczono, że zbiornik przy spiętrzeniu 200 m n.p.m., przy powierzchni zalewu 102 km kw. będzie miał pojemność 640 milionów m sześc. W kolejnych latach propozycje były wciąż modyfikowane, głównie ze względu na plany połączenia Odry z Dunajem i stworzenia z niej wielkiej arterii komunikacyjnej. I tak wysokość spiętrzenia obniżono do 197.3 m n.p.m. przez co powierzchnia zalewu zmniejszyła się do 85.5 km kw., a pojemność całkowita do 390 mln m sześc. Przewidziano wówczas budowę kanału żeglugowego omijającego zbiornik po jego wschodniej stronie. W 1870 roku zaczęto dyskutować o budowie kanału Odra-Dunaj. Jego trasa na odcinku Chałupki-Wiedeń miała liczyć 273 kilometry. Statki 300-, 400- i 500-tonowe miały pokonać ten dystans przez 22 dni.
Woda w Odrze jest coraz czystsza. Nikogo już nie dziwią wędkarze nad jej brzegami, a także miłośnicy rzecznych kąpieli. Miejmy nadzieję, że coraz bogatsza będzie odrzańska fauna i flora. Starzy kronikarze wspominają, że ryby w Odrze pod Wrocławiem były liczniejsze i większe niż w Dunaju. Jeszcze na przełomie XIX i XX wieku jesiotr zachodni dochodził regularnie do Oławy, a łososie do Raciborza. Bardzo często wyławiano ogromne sumy. W ostatnim stuleciu ryb w Odrze zaczęło w szybkim tempie ubywać. Wymieranie poszczególnych gatunków zapoczątkował burzliwy w XIX wieku rozwój przemysłu na Górnym Śląsku i w rejonie ostrawskim na Morawach (obecnie w Czechach) oraz prostowanie koryta rzeki. - W Odrze pojawiła się w ostatnich dniach znaczna ilość zatrutych ryb, z których kilka przedłożono miejskiemu chemikowi do zbadania jakości trucizny – donosiły 29 czerwca 1889 roku Nowiny Raciborskie. 24 września 1890 roku ta sama gazeta zamieściła wzmiankę o zanikaniu raków. Rejencja opolska zdecydowała się wrzucić do rzeki dziewięćset kop małych raczków. - Niewiele się to przyda. Nasze rzeki wyrybiają się z tego powodu, że przy ciągłych prostowaniach koryta sypią się do rzeki kamienie, murują brzegi, wycinają korzenie i drzewa, pomiędzy którymi ryby składają swe ikra. Jeżeli przy prostowaniu koryta będzie się w dotychczasowy sposób postępowało, to rzeki wyrybią się zupełnie. Ryba u nas rzadka i droga. Tanie za to były zające. 60 fen. za sztukę – skomentowała redakcja.
W górnym biegu Odry, częściowo na terenie gminy Krzyżanowice, trwa budowa zbiornika Racibórz. Budowla za zapewnić ochronę przed takimi kataklizmami jak w 1997 r. W pierwszym etapie w 2001 r. zrealizowano budowę polderu „Buków” o powierzchni około 8 km2 i pojemności maksymalnej 50 mln m3. Polder spełnił planowane zadanie przejmując w 2010 roku ponad 50 mln.m3 wód powodziowych płynących rzeką Odrą. Obecnie realizowany jest etap drugi - suchy zbiornik o powierzchni 2626 ha od mostu Krzyżanowice do zapory w Raciborzu. Zbiornik zapewni redukcję fali powodziowej do wielkości bezpiecznej do przeprowadzenia przez system obwałowań od Raciborza do Wrocławia.
Zbiornik Racibórz po oddaniu do użytku na 2626 ha pomieści 185 mln m sześc. wody. Jest to więc największa taka budowla hydrotechniczna w Polsce. Dla porównania zbiornik Solina ma pojemność 80 mln, Czorsztyn 63,3, Goczałkowice 46, Nysa 73, Otmuchów 81, a Jeziorsko 81,3 mln m sześc. Długość obwałowań to 22 km, a ich wysokość od 7 do 10 metrów. Będzie to zbiornik suchy, zapełniany tylko w czasie wezbrań. Przekształcenie go w stały akwen, a także część drogi wodnej Odra-Dunaj znajduje się w fazie projektu.
Meandrującą malowniczo Odrę można zobaczyć albo na starych mapach, albo na odcinku pomiędzy Chałupkami a Zabełkowem. Rzeka w tym miejscu nie była żeglowna więc w XIX w. nie przeprowadzono tu prac regulacyjnych.
Dzięki temu przetrwał unikalny przyrodniczo obszar, jeden z trzech - obok rezerwatu Łężczok i lasu Obora - na ziemi raciborskiej. Rzeka przy każdym większym wezbraniu zmienia kształt koryta. Występuje tu kilka rzadkich zbiorowisk roślinnych chronionych w skali europejskiej, m.in. lasy nadrzeczne z olszą czarną i jesionem, łęgi wierzbowo-topolowe i fragmenty wilgotnych łąk.
Potwierdzono występowanie ponad 120 gatunków roślin. Żyją tu bobry, wydry, rzadkie motyle, a także zagrożone wyginięciem chrząszcze. Swoje gniazda w urwistych brzegach buduje zimorodek. Meandry wpisano do obszarów Natura 2000. Rozwija się tu wodniactwo. Od wiosny do jesieni organizowane są liczne spływy.
Na ziemi raciborskiej znajduje się kilka doskonałych punktów widokowych. Z Pogrzebienia w gminie Kornowac, z punktu przy drodze do Lubomi, można oglądać całą dolinę Odry oraz - przy dobrej pogodzie - Beskidy, Sudety oraz rozdzielającą te pasma Bramę Morawską. To znakomite miejsce do astroobserwacji. W Chałupkach w październiku 2017 r. oddano do użytku wieżę obserwacyjną. Ma ponad 27 metrów wysokości, a na jej szczyt prowadzi 114 stalowych schodów (dojazd od DK78 na odcinku Olza - Chałupki). Pięknie widać Meandry Odry i okolicę. Kolejny punkt znajdzie się na wieży tworkowskiego zamku. Powstanie tu platforma widokowa, a w budynku starej wozowni powstanie centrum obsługi turystów oraz sala konferencyjna. Rewitalizacja obejmować będzie również wzmocnienie oraz zabezpieczenie części ruin.
